ბუნებრივი კატასტროფები და ტრავმული შემთხვევები ფიზიკური სხეულის დაზიანებას სცდება და ფსიქიკასაც სერიოზულად აზიანებს, თანაც ამას უფრო მასობრივი ხასიათი აქვს და ეხება მათაც, ვისაც უშუალოდ არ შეჰხებია ტრაგედია და მისი უბრალოდ მომსწრე და მაყურებელი გახდა.
სტიქიური კატასტროფები თუ სხვა სახის მასობრივი კატასტროფები უსაფრთხოების და დაცულობის შეგრძნებას გვირყევენ, თავს უიმედოდ და ძალიან ადვილად მოწყვლადად ვგრძნობთ, დაუცველად ამ საშიშ და სასტიკ სამყაროში. იწყება მასობრივი ფსიქიური აშლილობა. რეაქციები სულ სხვადასხვაგვარია. თქვენ წარმოიდგინეთ გადარჩენილებს ეწყებათ მენტალური პრობლემები გადარჩენის გამოც კი. ამას ,,Survivor guilt” (გადარჩენილის სინანული) ქვია. ამ უკანასკნელმა მასობრივი ხასიათი ჰოლოკასტს გადარჩენილ ადამიანებში მიიღო, მაგრამ სხვა მასობრივი კატასტროფების დროსაც ეპიდემიური ხდება.
პირველადი შოკის გავლის შემდეგაც კი ადამიანები არაადეკვატურები რჩებიან. ყველაზე ცუდი კი ის არის, რომ ბევრი მათგანი თავდაპირველად შეიძლება მოგვეჩვენოს რომ ყველაფერს ადვილად გაუმკლავდნენ და შემდეგ დაეწყოთ გართულებები. ყველაფერი ინდივიდუალურად ვლინდება, თუმცა უკლებლივ ყველა ვიღებთ სტრესს და ამ სტრესს აუცილებლად აქვს შედეგები. ჩვენ გვეშინია. ვიმჩნევთ თუ არა და როგორ ვიმჩნევთ იმის მიუხედავად, ყველას გვეშინია. იმისთვის, რომ ნორმალურ ცხოვრების რიტმს დავუბრუნდეთ და საჭიროა ამ ყველაფრის გადალახვა ემოციურ დონეზე.
ბუნებრივი კატასტროფების შემდეგ ადამიანები პოსტ-ტრავმულ სიტუაციაში იმყოფებიან, ფსიქოლოგები სიმპტომებსაც კი გამოყოფენ:
- დაძაბულობა, გაღიზიანებულობა, ნევროზი, დეპრესია. ემოციები ზვირთდება და თითქოს ტალღების სახით მოძრაობას, მოგვაწვება- უკან დაიხევს…
- არაპოროგნოზირებადი ქცევები, განწყობილების ხშირი ცვალებადობა. ხანდახან ახტებით და დახტებით, ზედმეტად აქტიური ხართ, ხან კიდევ საერთოდ ეთიშებით სამყაროს და არავისთან კონტაქტის სურვილი არ გაქვთ.
- დაბნეულობა. გადაწყვეტილების მიღების გართულება. უნდობლობა და ამავე დროს ზედმეტი ნდობა (არაფრის და ყველაფრის ერთდროულად დაჯერება)
- ძილის და კვების რეჟიმის არევა.
- შიში, რომ ეს ყველაფერი გამეორდება.
- სევდა, რომ ეს ყველაფერი მოხდა.
- უსასოობა, რომ შენ უძლური ხარ, უმწეო და არაფრის შეცვლა შეგიძლია. ~
- დანაშაულის გრძნობა – რომ შენ გადარჩი და სხვები ვერა
- ბრაზი და დამნაშავის ძებნა – ღმერთში ან სხვა ადამიანებში, რომელთაც თითქოს ამ ყველაფრის თავიდან არიდება შეეძლოთ.
- სირცხვილი – რომ არ შეგიძლია აკონტროლო საკუთარი შიშები
- გონებაში კადრებად ამოტივტივებული მოგონებები და შეგრძნება რომ ეს სინამდვილეში არ მომხდარა
- შვება, რომ ყველაფერი საშინელი ჩავლილია.
- ურთიერთობებში შეცვლა, პიროვნული ცვლილებები – ადამიანები ხდებიან ან უფრო მეტად კონფლიქტურები, ან კიდევ პირიქით უფრო მეტად მორიდებულები
- ფიზიკურად კი – თავის, მუცლის, კუჭის ტკივილი, გულისრევის შეგრძნება, კანკალი, გულის აჩქარება, არითმია, არეული ფიქრები, ყელში გაჩხერილი ბურთი, რომელიც სუნთქვაში გიშლის ხელს, ცივი ოფლი..
პირველადი შოკის გავლის შემდეგ, პირველ რიგში, საჭიროა იმის გაცნობიერება რომ ასეთ შემთხვევაში არ არსებობს სწორი და არასწორი ქცევა. ასეთ დროს ყველანი ვგრძნობთ, ვფიქრობთ და ვიქცევით განსხვავებულად. სტრესზე და ტრავმაზე სწორი და არასწორი რეაქცია არ არსებობს. ამიტომ ამ დროს სხვების (ან თუნდაც საკუთარი თავისთვის) მოწოდება იმის თაობაზე, თუ რას უნდა გრძნობდნენ, რას უნდა ფიქრობდნენ და როგორ უნდა იქცეოდნენ, არ ღირს.
ეცადეთ გამუდმებით არ იფიქროთ იმაზე, რაც მოხდა. გონებაში ამ ყველაფრის გამეორება მთლიანად შეგირყევთ ნერვულ სისტემას და გაგიჭირდებათ ადეკვატურად ფიქრი და ადეკვატური და საჭირო მოქმდებების განხორციელება.
არ შეიძლება არც საკუთარი ემოციების და შეგრძნებების იგნორირება. ეს განკურნების პროცესს შეანელებს. შეიძლება იმ დროს, როცა უარს იტყვით ემოციებზე შეიძლება მოგეჩვენოთ რომ უკეთ ხართ, მაგრამ ასე იგი არ გაგივლით, მაინც იარსებებს შინაგან დონეზე, თუნდაც არ აქცევდეთ ყურადღებას და ყოველთვის თავს წამოყოფს, როგორც კი საშუალება მიეცემა. ამიტომ საჭიროა საკუთარ თავს მისცეთ უფლება ყველაფერი იგრძნოთ და დაიცალოთ.
იმაზე საუბარი, რას გრძნობთ, რთულია, მაგრამ მაინც დაგეხმარებათ. ილაპარაკეთ! გამოხატეთ! უკეთესი იქნება თუ ძალიან ახლობელ ადამიანებთან ისაუბრებთ და მათ შორის ყველაზე მშვიდს და ისეთ ადამიანს შეარჩევთ, ვისაც თქვენზე გული შესტკივა და ვისაც თანაგრძნობა შეუძლია. შეგიძლიათ წეროთ, ხატოთ… ხელოვნებაც დაგეხმარებათ. თვითგამოხატვა აუცილებელია.
პოსტტრავმული სიტუაციიდან გამოსვლის და რეგენერაციისთვის აუცილებელია 4 რამ:
- ეძებეთ მხარდაჭერა
იყავით აქტიური
აუცილებლად კონცენტრირდით აწმყოზე და აუცილებლად იყავით აქტიური, ნუ ელოდებით ვინმეს ვინც მოვა და დაგეხმარებათ, თავად დაკავდით საკუთარი პრობლემებით, ეძებეთ მხარდაჭერა, გამოიჩინეთ ინიციატივა და იბრძოლეთ უკეთესობისთვის. ეს დაგეხმარებათ უსასოობის და უმწეობის აუტანელი შეგრძნების დამარცხებაში და მეტ-ნაკლებად გაგიქრობთ შიშს, რომ სიტუაციას ვერ მართავთ.
დაუბრუნდით ძველებურ რუტინას
კარგი იქნება თუ ჩვეულებისამებრ გახვალთ სამსახურში, სასწავლებელში, დაუბრუნდებთ ცხოვრების ძველებურ სტილს, რამდენადაც ეს შესაძლებელია. თუ ვერ ხერხდება, ეცადეთ, რამეთი მაინც დაკავდეთ – იკითხეთ, ფილმებს უყურეთ, სამზარეულოში იტრიელეთ, ბავშვებს ეთამაშეთ, მეგობრებს შეხვდით… ყველანაირად ეცადეთ საკუთარი ენერგია და ყურადღება იმ ტრავმულ მომენტს მოარიდოთ და აირიდოთ თავიდან მასზე გამუდმებით ფიქრი.
ჩაერთეთ სოციალურ აქტივობაში
ბევრს პირიქით საერთოდ გაცლა, საკუთარ თავთან დარჩენა და მარტოობა სურს. საერთოდ არ უნდა ვინმემ ნახოს, ვინმესთან კონტაქტი ჰქონდეს, თუმცა აუცილებელია არ გამოვეთიშოთ ადამიანებს და საზოგადოებას, განსაკუთრებით კი ახლობელ ადამიანებს. თქვენ მათი მხარდაჭერა გჭირდებათ, აუცილებლად დაეყრდენით ოჯახის წევრებს, თუ მეგობრებს ამ რთულ მომენტებში.
დრო დაუთმეთ საყვარელ ადამიანებს
არ დაკარგოთ კავშირი იმათთან, ვინც თქვენთან ერთად გადაიტანა ყველაფერი
აკეთეთ ის ყველაფერი ადამიანებთან, რასაც ადრე აკეთებდით
მონაწილეობა მიიღეთ საზოგადოებრივ აქტივობებში
ებრძოლეთ უსასოობის და უმწეობის განცდას.
ამისთვის საუკეთესო საშუალებაა თავად დაეხმაროთ სხვებს: დაამშვიდეთ ვინმე სხვა, დაეხმარეთ, გაიღეთ სისხლი დონაციისთვის, გახდით მოხალისე, გახდით ქველმოქმედი…
- მინიმუმამდე დაიყვანეთ მედიისგან ინფორმაციის მიღება
ამ დროს აუცილებელია დაიცვათ თავი მომხდარის გამუდმებით შემხსენებლებისაგან, განსაკუთრებით კი მედიისგან, რომელიც კიდევ უფრო ამძიმებს სიტუაციას.
ბევრ ადამიანს პირიქით ემართება, მთლიანად მედიას ჩამოეკიდება ხოლმე, რაც უქმნის ილუზიას რომ თავად აკონტროლებს სიტუაციას, რადგან ინფორმაცია აქვს, ეს გარკვეულ შვებას გვრის, მაგრამ ზედმეტი – კიდევ უფრო მძიმედ მოქმედებს ფსიქიკაზე და ტრავმას კიდევ მეტ ტრავმებს უმატებს.
გამორთეთ ტელევიზორი, რადიო, მოშორდით ინტერნეტს, განსაკუთრებით კი საღამოს, ძილის წინ მოერიდეთ და თუ გრძნობთ რომ არ ხართ კარგად, საერთოდ გამოეთიშეთ საინფორმაციოებს. განსაკუთრებით მოერიდეთ მძიმე ფოტოებს, ვიდეოებს და მოარიდეთ ბავშვები და თუ მაინც მოგხვდათ სადმე თვალში, ისაუბრეთ ამაზე საყვარელ ადამიანებთან.
- გააცნობიერეთ და მიიღეთ საკუთარი ემოციები
ტრავმის შემდგომ ბევრი ისეთი ემოცია შეიძლება გაგიჩნდეთ, რაც ყოველდღიურ ცხოვრებაში იშვიათად გვაქვს: შოკი, დანაშაულის შეგრძნება, ბრაზი… თანაც შეგრძნება რომ ეს ემოცია არასოდეს გაივლის.
ეს ემოციები ნორმალურია, როცა უსაფრთხოების შეგრძნებას და ადამიანებს ან მატერიალურ საკუთრებას კარგავ. ეს მწუხარების თანმდევია და ემოციებს აცადეთ თავისი გზა ნახონ. გეტირებათ? იტირეთ. გეგლოვებათ? იგლოვეთ. ეს გამოჯანმრთელების პროცესის თანმდევია და ნუ დააძალებთ თავს წამოდგეთ მაშინ, როცა სუსტად ხართ, წამოდექით მაშინ, როცა უკვე იგრძნობთ რომ მზად ხართ. იგრძენით ყველაფერი და თან ეცადეთ გააცნობიეროთ, რომ მალე ეს ემოციები გაგივლით.
ერთი სავარჯიშოც სტრესის თავიდან ასარიდებლად:
დაჯექი სკამზე, ფეხები მიწაზე დააწყვე მყარად და ხელებით ბარძაყებს დააწექით, მიეყრდენით საზურგეს და იგრძენით როგორ გიჭერთ საზურგე. ირგვლივ მიმოიხედეთ. იპოვეთ ექვსი წითელი ან ლურჯი ფერის საგანი (ან ამ ფერებს რომ შეიცავდეს). ეს სავარჯიშო აწმყოში დაბრუნებაში დაგეხმარებათ. ყური დაუგდეთ საკუთარ სუნთქვას, იგრძნობთ, რომ იგი ნელ-ნელა მშვიდდება და ღრმავდება. მოგინდებათ, რომ გარეთ გახვიდეთ და სადმე მინდორზე წამოწვეთ. ასეც მოიქეცით თუ გაქვთ შესაძლებლობა. (ფსიქოლოგები: დოქტორი პიტერ ლევინი და ჯინა როსი.
- პრიორიტეტული გახადეთ სტრესის შემცირება
აუცილებელია დასვენება და მოდუნება (ფუფუნებაში არ აგერიოთ)
ტრავმა და სტრესი დაახლოებით ისევე ტვირთავს ჩვენს ტვინს, როგორც მძიმე ფიზიკური მუშაობა, ან ფიზიკური ტრავმა ჩვენს სხეულს. აუცილებელია დასვენება და მენტალური ენერგიის, ძალების აღდგენა.
კარგია თუ დაკავდებით მედიტაციით, მოუსმენთ მშვიდ მუსიკას, გაისეირნებთ ლამაზ ადგილებში, ან უბრალოთ ვიზუალიზაციით მაინც დაკავდებთ. ეცადეთ სასიამოვნო რამეებზე იფიქროთ.
დრო გამოძებნეთ ჰობისთვის, თქვენი საყვარელი აქტივობებისთვის, საყვარელი მეგობრებისთვის.
თავისუფალი დრო მაქსიმალურად გამოიყენეთ მოდუნებისთვის. კარგად იკვებეთ, კარგი წიგნები წაიკითხეთ, ხშირად იბანავეთ, უყურეთ ისეთ ფილმებს, რომლებიც ხასიათზე მოგიყვანთ.
და რაც მთავარია – იძინეთ!
ძილის რეჟიმი ირღვევა ხოლმე სტრესის შემდეგ. ზოგს დაძინება უჭირს, ზოგს ეღვიძება ხოლმე, კოშმარები ესიზმრება. არადა ძილი აუცილებელია ემოციური წონასწორობის აღსადგენად.
შეამცირეთ ალკოჰოლი.
დაწექით და ადექით ყოველ საღამოს ერთსა და იმავე დროს.
ძილის წინ დაკავდით ისეთი აქტივობით რომელიც მოდუნების საშუალებას მოგცემთ: მუსიკა, კითხვა, მედიტაცია.
მოერიდეთ კოფეინს დღის მეორე ნახევარში.
ივარჯიშეთ რეგულარულად, ოღონდ დაძინების წინ არა.
გამაფრთხილებელი ნიშნები:
- უკვე ექვსი კვირა გავიდა და თქვენ უკეთესად არ ხართ
- გიჭირთ ნორმალური ფუნქციონირება სახლსა თუ სამსახურში.
- გაქვთ საშინელი მოგონებები და კოშმარები, გონებაში გიტივტივდებათ შემთხვევის კადრები…
- პრობლემები გექმნებათ ადამიანებთან ურთიერთობაში, გიჭირთ მათთან ურთიერთობა
- გაქვთ სუიციდური ფიქრები ან შეგრძნებები
როგორც წესი, ტრავმის მიღების შემდგომ ეს ყველაფერი ითვლება ბუნებრივად, თუმცა ყველაფერმა მალე უნდა გაიაროს, დაახლოებით ერთ თვეში და თუ არ გაიარა, მაშინ აუცილებელი ეჩვენოთ სპეციალისტს.
ჩვენ სულიერ სიმხნევეს გისურვებთ!
